ေခြး ကိုက္ခံ ရတဲ႔ အခါ......

အခုတေလာ ေခြးေလေခြး လြင္႕ ေတြ ေနရာ တကာ မွာ ေတြ႔ေန ရ တယ္။ အခု ဒီေဆာင္းပါး ကို ေရးေန ခ်ိန္မွာ ေတာင္ ေခြးေဟာင္ သံေၾကာင္႕ စိတ္အ ေႏွာက္ အယွက္ျဖစ္ ရတယ္။ ပတ္ဝန္း က်င္မွာ ေခြးေတြကလည္း ပိုမ်ား လာ သလိုပဲ။ ၿမိဳ႔ေတာ္ စည္ပင္ သာယာ က ေတာ႕ ေခြးေလေခြး လြင္႕ ရွင္းလင္းေရး ေတြ အုပ္စုလိုက္လုပ္တယ္လို့ဆိုတယ္။ ထားပါေတာ႕။ ဆိုလိုခ်င္တာက မိမိ ပတ္ဝန္း က်င္မွာ ေခြးေလေခြးလြင္႕မ်ား ျခင္းဟာ ပတ္ဝန္းက်င္ကို ထိခိုက္ေစ ႏိုင္ပါတယ္။

ဒါတင္မက က်န္းမာေရး ႐ႈ႔ေထာင္႕က ၾကည္႕ရင္ လည္းမေကာင္း ျပန္ဘူး။ ေခြးဆိုတာအစံုစားသတၱဝါ၊ ေနာက္ဆံုးကုန္ကန္ေျပာရရင္ ေရာဂါပိုး မႊား၊ စံုလင္ ပါတယ္ ဆိုတဲ႕မစင္ကိုေတာင္ ခ်မ္းသာမႈ မေပးဘူူး။ ဒီေတာ႕ သူ့ခႏၶာ ကိုယ္မွာ ေရာဂါပိုးေတြ စံုလင္မယ္ဆို တာ ေမးစရာေတာင္ မလိုဘူး။ ေတြး ၾကည္႕တာနဲ့ကို သိႏိုင္တယ္။ တခ်ိဳ႔က ေခြးကို အိမ္ေမြးတိရစၦာန္အေနနဲ့ ေမြး ၾကတယ္။ တကယ္႕ကို တယုတယနဲ့ အစားအေသာက္အေနအထိုင္ကအစ အဆင္႕အတန္းျမင္႕ျမင္႕ထားၾကတယ္။ တခ်ိဳ႔ဆိုရင္လူစားတာထက္ေတာင္ အဆင္႕အတန္းျမင္႕ေသးတယ္။ အိပ္ရင္ ေတာင္အတူတူအိပ္ၿပီး သားသမီးရင္းျခာ လိုေကြ်းေမြးေစာင္႕ေရွာက္တတ္ၾကတယ္။ ဖ်ားရင္ တိရစၦာန္ကု ဆရာဝန္ နဲ့ေသခ်ာ ျပသၿပီး ကာကြယ္ေဆးေတြ လည္းပံုမွန္ ထိုးထားတတ္ၾကတယ္။ တခ်ိဳ႔လူေတြ ထက္ေတာင္ကံေကာင္းတယ္ဆိုရမလား ပဲ။ ဒါေပမယ္႕ေလာကႀကီးက အေကာင္း နဲ့အဆိုးကို ဒြန္တြဲေနေစတယ္။ ကံ ေကာင္းတဲ႕ေခြးေတြရွိသလို ကံဆိုးတဲ႕ေခြး ေတြလည္းရွိၾကတယ္။ လမ္းေဘးမွာ အလြယ္တကူျမင္ေတြ႔ႏိုင္တဲ႕ ေခြးေလ ေခြးလြင္႕ေတြေပါ႕။ အေရအတြက္အား ျဖင္႕ သူတို့ကပိုမ်ားတယ္။ ေရာဂါေတြ ကလည္းပိုမိုထူေျပာတယ္။ ေခြးကတ ဆင္႕ကူးတတ္တဲ႕ေရာ၈ါေတြ အမ်ားအ ျပားရွိတယ္။

အဲဒီထဲကမွ လူေျပာအ မ်ားဆံုး လူသိအမ်ားဆံုးကူးစက္ေရာဂါ ကေတာ႕ ေခြး႐ူးျပန္ေရာဂါပဲျဖစ္တယ္။ လူသိမ်ားမယ္ဆိုလည္း မ်ားေလာက္ပါ တယ္။ ဘာလို့လဲဆိုေတာ႕ပိုးမႊားေၾကာင္႕ ျဖစ္တဲ႕ ကူးစက္ေရာဂါေတြထဲမွာ ၁၁ ခုေျမာက္အေသအေပ်ာက္အမ်ားဆံုးျဖစ္ လို့ပါပဲ။ ေခြးကိုက္ ခံရၿပီဆိုတာနဲ့ လူေတြ ဟာ ေခြး႐ူးျပန္ေရာ၈ါကိုပဲမ်က္စိထဲ ေျပးျမင္တတ္ၾကတယ္။ ေခြး႐ူးျပန္ေရာဂါကို အဂၤလိပ္လို rabiesလို့ေခၚ ပါတယ္။ ျဖစ္ေစတာက rabies virus လို့ေခၚတဲ႕ ဗိုင္းရပ္ပိုးတစ္ မ်ိဳးေၾကာင္႕ပါ။ rabies virusအုပ္စုဝင္ ျဖစ္ၿပီးLyssavirus မ်ိဳးစုထဲမွာပါတယ္။ RNA virus ပဲျဖစ္တယ္။ abies ဆို တာ လက္တင္ဘာသာကလာတာျဖစ္ ၿပီး "ဂေယာက္ေျခာက္ျခား ႐ူးသြပ္ျခင္း" လို့အဓိပၸာယ္ရပါတယ္။ လူတို့ မွတ္ တမ္းတင္ခဲ႕တယ္။ ႏွစ္စဥ္လူေပါင္း ၆၀,ဝ၀ဝ နီးပါးကို သတ္ျဖတ္ေလ႕ရွိ တယ္။

အိႏၵိယႏိုင္ငံဟာ အေသအ ေပ်ာက္ အမ်ားဆံုးႏိုင္ငံအျဖစ္ နာမည္ ႀကီးတယ္။ အိႏၵိယလိုႏိုင္ငံမ်ိဳးမွာ ေခြး ေတြသာမက ေမ်ာက္တြကလည္း လက္သည္တရားခံအျဖစ္ ပါဝင္တယ္။ အိ္ႏၵိယႏိုင္ငံၿမိဳ႔တစ္ၿမိဳ႔ျဖစ္တဲ႕ အာဂရာ မွာဆိုရင္ လမ္းေဘးအုတ္နံရံေတြေပၚမွာ ေမ်ာက္ေတြေဆာ႕ေနတာ အတိုင္းသား ေတြ႔ျမင္ႏိုင္တယ္။ တပ္ခ်္မဟာကိုသြား ရင္ အာဂရာၿမိဳ႔ကသြားရတယ္။ သူတို့ ႏိုင္ငံမွာေမ်ာက္ကုတ္ခံရလို့ ေခြး႐ူးျပန္ ကာကြယ္ေဆးလာထိုးတဲ႕လူနာေတြ မနည္းဘူးလို့ဆိုတယ္။ တခ်ိဳ႔ကြ်န္းစု ႏိုင္ငံေတြ (အဂၤလန္၊ ဂ်ပန္၊ ဖင္လန္) စတဲ႕ ႏိုင္ငံေတြကေတာ႕ ေခြး႐ူးျပန္ေရာဂါ ကင္းမဲ႕တယ္လို့ ေၾကျငာတယ္။ ေခြး႐ူးျပန္ေရာဂါေၾကာင္႕ေသဆံုးသူရဲ႔တစ္ဝက္ ေက်ာ္ဟာ အာရွတိုက္ ကပဲျဖစ္ပါတယ္။ ေခြး႐ူးျပန္ျဖစ္ေစတဲ႕ တိရစၦာန္ေတြ အမ်ားအျပားရွိေသာ္လည္း ၉၀ ရာခိုင္ႏႈန္းေက်ာ္ ဟာ ေခြးေတြ ေၾကာင္ ေတြပဲျဖစ္ပါတယ္။

တခ်ိဳ႔က ၉၉ ရာ ခိုင္ႏႈန္းလို့ဆိုတယ္။ ဒါေၾကာင္႕လဲ ေခြး ႐ူးျပန္ေရာဂါလို့ ေခၚေဝၚၾကဟန္တူတယ္။ သို့ေသာ္ ေခြးကိုက္ခံရတိုင္း ေခြးရူးျပန္ ျဖစ္ တာေတာ႕ မဟုတ္ပါ။ မိမိကိုကိုက္ ေသာ ေခြးက ေခြးရူးျပန္ဗိုင္းရပ္စ္ပိုး ကူးစက္ထားမွသာ ေခြးရူးျပန္ေရာဂါျဖစ္ ပါလိမ္႕မယ္။ ဒါေၾကာင္႕ ေခြးကိုက္ခံရပါ က ကိုက္တဲ႕ ေခြးကိုမသတ္ဘဲ ၁၀ ရက္ခန့္ေစာင္႕ၾကည္႕ၿပီး မွသာေခြး ႐ူးေခြး ေကာင္းေျပာႏိုင္ ပါတယ္။ ေခြး႐ူးျပန္ေရာဂါဟာ ေခြးကိုက္ခံရ ျခင္းမွ ကူးစက္တတ္တယ္ဆိုတာ အထူးေျပာေနစရာေတာင္လိုမယ္မထင္ပါ ဘူး။ ေခြးကိုက္ ခံရၿပီး ဘယ္လိုဘယ္ပံု ကူးစက္ခံရတယ္ဆိုတာ အနည္းငယ္ ရွင္းျပလိုပါတယ္။ ေခြးရူးျပန္ဗိုင္းရပ္စ္ ပိုးဟာ ေခြးရဲ႔သြားရည္ထဲမွာစုစည္းေန ထိုင္ၿပီး ေခြးကိုက္ခံရပါက ေပါက္ၿပဲ သြားတဲ႕ အနာကတဆင္႕ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုး ဟာ လူ့ခႏၶာကိုယ္ထဲ စတင္ဝင္ေရာက္ လာပါတယ္။

ဝင္ေရာက္လာတဲ႕ဗိုင္းရပ္စ္ ပိုးဟာ ျြကက္သားထဲထိ ဝင္ေရာက္ၿပီး တျဖည္းျဖည္းျပန့္ပြားလာပါတယ္။ ထိုမွ တဆင္႕ အာ႐ံုေၾကာတစ္ေလွ်ာက္ ဝင္ ေရာက္လာၿပီး အာ႐ံုခံနာဗ္ေၾကာမႀကီး spinal cord) ထိ ပ်ံ႔ႏွံ့လာပါတယ္။ အာ ႐ံုေၾကာတေလွ်ာက္ ဝင္ေရာက္လာၿပီး ေနာက္ဆံုးမွာ ဦးေႏွာက္ထဲထိ ဝင္ ေရာက္လာၿပီး ေရာဂါလကၡဏာေတြ စတင္ျပသလာတတ္ပါတယ္။ ေယဘု ယ်အားျဖင္႕ တစ္ရက္မွာ ၄ လက္မႏႈန္း နဲ့ပ်ံ႔ႏွံ့တယ္လို့ဆိုပါတယ္။ ဒါေၾကာင္႕ ေရာဂါစတင္ဝင္ေရာက္တဲ႕ေနရာဟာ ဦး ေခါင္းပိုင္းနဲ့နီးေလ ေရာဂါလကၡဏာ ျမန္ဆန္စြာျပဖို့ အခြင္႕အလမ္း မ်ားေလ ျဖစ္ပါ တယ္။ ေယဘုယ် အားျဖင္႕ေရာဂါစတင္ ဝင္ေရာက္ၿပီး တစ္လႏွစ္လအတြင္းမွာ လကၡဏာစတင္ျပသေလ႕ရွိပါတယ္။

တစ္ခါတရံ ႏွစ္နဲ့ခ်ီၿပီးေတာင္ၾကာတတ္ ပါတယ္။ အေစာဆံုးျပသတဲ႕လကၡဏာ ေတြကေတာ႕ဖ်ားမယ္၊ ေခါင္းကိုက္မယ္၊ မလႈပ္ခ်င္ေအာင္ႏံုးခ်ိမယ္။ အသက္ရွဴ က်ပ္တာ၊ ညအိပ္မေပ်ာ္တာျဖစ္မယ္၊ လည္ေခ်ာင္းနာတာေတြျဖစ္မယ္၊ ဒါ႕အ ျပင္အကိုက္ခံရတဲ႕ ေနရာက ထံုတာ၊ ပူတာ၊ နာတာ၊ ယားတာ အစရွိသျဖင္႕ ျဖစ္ေပၚလာမယ္။ ဒီလိုလကၡဏာမ်ိဳး ကို ငါးရက္၊ တစ္ပတ္ခန့္ခံစားရပါမယ္။ ဒီ အဆင္႕ၿပီးတဲ႕အခါ ေရာဂါလကၡဏာဟာ အဆမတန္ထြက္လာမယ္။ စိတ္တိုလြယ္ လာမယ္၊ စိတ္ဂေယာက္ေျခာက္ျခား၊ ဂဏွာမၿငိမ္ျဖစ္လာမယ္၊ ဒီလိုျဖစ္ၿပီး မၾကာခင္ရက္ပိုင္းအတြင္းမွာပဲ ေသဆံုး သြားပါမယ္။ တစ္ခါတရံ Paralytic rabies ေခၚတဲ႕ အေၾကာေသတဲ႕ပံုစံမ်ိဳးနဲ့ လည္း လာတတ္ပါေသးတယ္။ အကိုက္ ခံရတဲ႕ေျခေထာက္က တျဖည္းျဖည္းထံု လာၿပီးမလႈပ္ႏိုင္ေအာင္ျဖစ္လာမယ္။

ၿပီး ရင္ တစ္ကိုယ္လံုးမွာရွိတဲ႕ ေျခေတြ လက္ေတြပါမက်န္ အေၾကာေသၿပီး ေနာက္ဆံုးအသက္ရွဴတာ၊ အစာမ်ိဳတာပါ ခက္ခဲၿပီး ေသဆံုးရတတ္ ပါတယ္။ ဒါေပ မယ္႕ ဒီလိုလကၡဏာမ်ိဳး ျပသသူဟာ ပိုမိုရက္ၾကာၾကာေနရတတ္ပါတယ္။ ပံုမွန္အားျဖင္႕ ဦးေႏွာက္နဲ့ သက္ဆိုင္ တဲ႕ ေရာဂါ လကၡဏာေတြေပၚေပါက္ၿပီး တစ္ ပတ္အတြင္းေသဆံုးတတ္ေသာ္လည္း Paralytic variesတြင္ ႏွစ္ပတ္ခန့္အ ထိအသက္ရွင္ႏိုင္ပါတယ္။ လက္ရွိအခ်ိန္ထိ ေခြးကိုက္ခံရပါ က ေခြး႐ူးျပန္ေရာဂါပိုးကူးစက္ခံရျခင္း ရွိမရွိ စမ္းသပ္ႏိုင္ျခင္းမရွိေသးပါဘူး။ ေရာဂါလကၡဏာေတြ ထင္ရွားလာမွသာ ေခြး႐ူးျပန္ေရာဂါဆိုၿပီးမွတ္ခ်က္ခ်ႏိုင္႐ံု ကလြဲၿပီး အသက္ကယ္ႏိုင္ေတာ႕မွာ မဟုတ္ပါ။ ေခြး႐ူးျပန္ေရာဂါအတြက္ ကုရာနတၱိ ေဆးမရွိလို့ဆိုရမွာပါပဲ။

ဒါ ဆိုရင္ ေခြးကိုက္ခံရၿပီး ေဆးထိုးတာက ေကာ ကုသတာမဟုတ္ဘူးလား။ ေမးစ ရာရွိပါတယ္။ ေဆးထိုးတာဟာ ကာ ကြယ္ဖို့အတြက္ သက္သက္ဘဲ ေဆးထိုး တာျဖစ္ပါတယ္။ ကုသျခင္းမဟုတ္ပါ။ အကယ္၍ ေခြးကိုက္ခံရၿပီးပါက ကာ ကြယ္ေဆးမထိုးထားဘဲ ေရာဂါလကၡ ဏာေပၚေပါက္ၿပီးမွ ဆရာဝန္လာျပရင္ ဘာမွတတ္ႏိုင္ေတာ႕မွာမဟုတ္ပါဘူး။ ဘာျဖစ္လို့လဲဆိုရင္ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးဟာ ဦးေႏွာက္ထဲထိ ပ်ံ႔ႏွံ့သြားလို့ပဲျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင္႕ေခြး႐ူးေခြးေကာင္းမသိတဲ႕အခါ မိမိဘက္က ကာကြယ္ေဆးထိုးထားတာ မမွားပါဘူး။ လက္ရွိအခ်ိန္မွာ ကာကြယ္ ေဆးငါးႀကိမ္ သို့ သံုးႀကိမ္ထိုးရင္ဘဲ ကာကြယ္ႏိုင္ပါၿပီ။ ဒါ႕အျပင္ ကိုက္တဲ႕ ေခြးကိုလည္း ၁၀ ရက္ခန့္ ေစာင္႕ ၾကည္႕သင္႕ပါတယ္။ ေခြးကိုက္ခံရင္ ဘာလုပ္ၾကမလဲ လိုက္နာစရာအခ်က္သံုးခ်က္နဲ့ ေျပာပါမယ္။

၁။ ေခြးကိုက္ခံရတဲ႕ အနာကို ဆပ္ျပာနဲ့ စင္ၾကယ္ေအာင္ ေဆး ေၾကာပါ။ ေရပိုက္ေခါင္းက စီးဆင္းေန တဲ႕ ေရဟာအသင္႕ေတာ္ဆံုးပါပဲ။ ေရေဆး ၿပီးရင္ အနာကိုေျခာက္ေသြ႔ေအာင္ သန့္ စင္တဲ႕အဝတ္နဲ့အသာအယာ ပြတ္တိုက္ ေပးပါ။ အနာကို အရက္ျပန္နဲ့ဂြမ္းသံုး ၿပီးထပ္မံသန့္စင္ပါ။ အရက္ျပန္ကို ေျခာက္ေသြ႔ေအာင္ထားၿပီး odine အရည္ Betadine or Septidine) နဲ့ ေနာက္ဆံုး အဆင္႕ေဆးေၾကာ ပါ။ ေဆး ေၾကာထားတဲ႕အနာကို သန့္စင္တဲ႕ပတ္ တီးနဲ့စည္းၿပီး နီးစပ္ရာေဆးခန္း ကိုသြား ေရာက္ျပသပါ။ ေခြးကိုက္ခံရပါက ဆရာ ဝန္ထံ  သြားေရာက္ျပသၿပီး တိုင္ပင္ေဆြး ေႏြးကာကုသမႈခံယူျခင္းဟာ အေကာင္း ဆံုးျဖစ္ပါတယ္။

၂။ ဆရာဝန္ဆီေရာက္ပါက ေခြး ကိုက္ခံရတဲ႕ အနာနားတဝိုက္ကို လိုအပ္ ရင္ေဆးထိုးေပးပါလိမ္႕မယ္။ Anti-rabies Immunogiobulin (RIG)လို့ေခၚ တဲ႕ ေျဖေဆးတစ္မ်ိဳးကိုေပးတတ္ၾကပါ တယ္။ ဒီေဆးဟာ တစ္ပတ္အတြင္းထိုး ေပးရမွာျဖစ္ပါတယ္။ သို့ေသာ္ ထိုးသင္႕ မထိုးသင္႕ဆရာဝန္ကဆံုးျဖတ္ပါလိမ္႕ မယ္။ သတိထားရမည္႕အခ်က္မွာ ေခြး ကိုက္ခံထားရေသာအနာကိုမည္သည္႕ အခါတြင္မွ ခ်ဳပ္မေပးရပါ။ ၃။ ေနာက္ဆံုးအခ်က္ကေတာ႕ rabies vaccine ေခၚတဲ႕ ကာကြယ္ေဆး ထိုးေပးျခင္းပါ။ Essen method နဲ့ Zagreb method ဆိုၿပီး ႏွစ္မ်ိဳးရွိပါ တယ္။ ပံုမွန္အားျဖင္႕ Essen method ငါးႀကိမ္ထိုးနည္းကို အသံုးျပဳၾကၿပီး RIG ေျဖေဆးမရွိတဲ႕အခါZagreb method သံုးႀကိမ္ထိုးနည္းကို အသံုးျပဳ ၾကပါတယ္။ ပါဝင္တဲ႕ေဆးကအတူတူ ျဖစ္ၿပီး လက္ေမာင္းမွာ အသားေဆးထိုး ရမွာျဖစ္ပါတယ္။ ESSEN Method မွာ ေရာက္ေရာက္ျခင္းတစ္ႀကိမ္ ၃ ရက္မွာ တစ္ႀကိမ္၊ ၇ ရက္မွာတစ္ႀကိမ္၊ ၁၄ ရက္မွာတစ္ႀကိမ္နဲ့၊ ၂၈ ရက္မွာ တစ္ႀကိမ္စုစုေပါင္း ငါးႀကိမ္ထိုးေပးရပါ မယ္။ Zagreb method မွာေရာက္ ေရာက္ခ်င္းႏွစ္ေနရာ (ဘယ္လက္ ေမာင္းနဲ့ညာလက္ေမာင္း)၊ ၇ ရက္မွာ တစ္ႀကိမ္၊ ၂၁ ရက္(သို့) ၂၈ ရက္မွာ တစ္ႀကိမ္စုစုေပါင္းသံုးႀကိမ္ထိုးေပးရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ (ESSEN 0,3,7,14,28, or Zagreb 0,7,21)ေဖာ္ျပပါ အခ်က္ မ်ားထံမွ နံပါတ္(၁) အခ်က္ဟာ လူနာ ကိုယ္တိုင္ လုပ္ရမွာျဖစ္ၿပီးအေရးအႀကီး ဆံုးျဖစ္ပါတယ္။

ကူးစက္ႏိုင္ေျခမ်ားသူမ်ား Rish person) ကို pre-exposure vaccine ေခၚတဲ႕ ႀကိဳတင္ကာကြယ္ေဆးထိုးေပး ႏိုင္ပါတယ္။ အနည္းဆံုး သံုးႀကိမ္ေပး ရမွာ ျဖစ္ၿပီး ဇေါမနဘ ာနအ့သိ နဲ့ဆင္တူပါ တယ္။ ေနာက္ပိုင္းလိုအပ္ရင္လည္း ထိုး ေပးႏိုင္ၿပီး ကိုယ္ဝန္ေဆာင္မိခင္၊ ႏို့တိုက္ မိခင္တို့ကို လည္းထိုးေပးႏိုင္ပါတယ္။ တိရစၦာန္ခ်စ္တတ္သူမ်ာဟာ မိမိတို့ရဲ႔ တိရစၦာန္မ်ားကို ပံုမွန္ကာကြယ္ေဆး ထိုး ေပးထား သင္႕ပါတယ္။ ေခြးကိုက္ခံရသူရဲ႔ ထက္ဝက္ေက်ာ္ဟာကေလးမ်ားျဖစ္တာ ေၾကာင္႕အထူးဂ႐ုစိုက္ေစခ်င္ပါတယ္။ ဒါ႕အျပင္ ေရာဂါ ကာကြယ္ဖို့ အတြက္ ေခြး ေလေခြးလြင္႕ရွင္းလင္းေရးဟာလည္း အေရးႀကီးတဲ႕ အစိတ္အပိုင္းအျဖစ္အဓိ က ပါဝင္ပတ္သက္ေနပါတယ္။ "ေခြး ေလေခြးလြင္႕ ကင္းစင္ဖို့ ဝိုင္းဝန္းပူးေပါင္း ေဆာင္ရြက္စို့။ 

www.yoyarlay.com